Aandacht is alles dat nodig is...
Mensen die AI gebruiken, zullen degenen die het niet (kunnen) gebruiken, gaan vervangen. De eerste kennissystemen waren bedoeld voor professionele kenniswerkers. Net zoals elektrisch-mechanische gereedschappen de handarbeider productiever maakten, maken digitale kennissystemen nu de kenniswerker productiever. Het bedienen van en communiceren met vroege kennissystemen was in eerste instantie behoorlijk lastig. Maar sinds kort kunnen we ‘gewoon’ via onze menselijke taal met die systemen spreken. En – belangrijker nog – ze zijn daardoor eigenlijk voor iedereen bereikbaar geworden. Net zoals elektrisch gereedschap de hobbyist deskundiger en creatiever maakt, geldt dat ook voor de niet-professionele kenniswerker. AI is een gereedschap dat op zichzelf geen mensen vervangt. Het menselijke vakmanschap met de bijbehorende vernuftigheid zal nooit verdwijnen, en AI is geen wondermiddel voor alle uitdagingen die we kennen. Maar dat AI een werkelijk maatschappij-veranderend gereedschap is, kan intussen niemand meer ontkennen. En nu is de tijd aangebroken om er spelenderwijs mee te gaan werken, want als ‘spelend mens’ leren we het snelst en het best. Zoals iedereen moet kunnen lezen, schrijven en rekenen, wordt ook digitale vaardigheid normaal, inclusief het zelfstandig kunnen gebruiken van kennissystemen.
Techniek heft menselijke tekortkomingen op
Ik zag een prachtig interview met één van de meest briljante geesten die voorop loopt op het gebied van AI-ontwikkeling: Emad Mostaque, oprichter en CEO van Stability AI. Dat is een van de bedrijven achter Stable Diffusion, dat het eerste succesvolle deep-learning, tekst-naar-beeld-model ontwikkelde. U kent de plaatjes wel zoals ‘astronaut op een paard op de maan’. Zijn stelling: “AI gaat mensen niet vervangen; maar mensen met AI zullen mensen vervangen die geen AI gebruiken.” Als ‘pratende mens’ kunnen we nu veel makkelijker met de computer zelf communiceren. De beroepsgroep die dat nu voor ons doet – de programmeurs – zal in zijn ogen binnen vijf jaar enorm afgeslankt zijn. We worden allemaal ‘amateur’-programmeurs, slechts voor de echt briljante programmeurs zal nog professioneel plaats zijn.
Gereedschap helpt ons menselijke tekortkomingen te overbruggen. Met een fiets kun je met dezelfde spierenergie drie keer zo snel en ver gaan. Steve Jobs noemde de computer al ‘de fiets voor ons brein’. We moeten echter wel leren fietsen. AV- en 3D-systemen helpen constructeurs hun ruimtelijk inzicht te vergroten, waardoor deze beperkte menselijke vaardigheid – diep ruimtelijk inzicht – opeens voor velen binnen handbereik ligt. Dit gebeurt nu in de wereld van kenniswerkers. Een medisch deskundige, wiens ‘productietaak’ het is om door jarenlange opleiding verkregen kennis ‘fabrieksmatig’ in te zetten om patiënten te onderzoeken, te adviseren en beter te maken, wordt met AI vele malen productiever. En meer mensen kunnen nu eerder die schaarse kennisintensieve productietaken uitvoeren. Zeer welkom in de zorg! Maar ook in educatie, rechtspraak en alle kennisberoepen waar vakmanschap schaars beschikbaar is.
Aandacht is alles dat nodig is
AI is geen revolutie, maar een evolutie die rond 2016 enorm versnelde door paradigma veranderingen op het gebied van taalmodellen. Google ontwierp de transformer-architectuur, in 2017 beschreven in een paper “Attention Is All You Need”. Niet alle woorden en data in een zin zijn belangrijk, je moet met aandacht letten op wat écht belangrijk is in een zin. Hierop gebaseerde taalmodellen leidden tot genoemde paradigmaverschuiving in natuurlijke taalverwerking (NLP). De publicatie was gebaseerd op eerdere modellen uit 2014 en zelfs 1992 maar wijkt juist op dat ‘aandachtspunt’ af van de traditionele ontwerpen. De nadruk op een mechanisme van ‘zelfaandacht’ stelt het model in staat om het belang van verschillende woorden of tokens in een bepaalde context af te wegen. AI is immers gebaseerd op toegepaste statistiek van tekst, tokens en taalmodellen.
Zoals Emad zegt: ‘Als mens moet je zelf de vragen bedenken, zelf gaan zoeken naar wat het AI-gereedschap je aanbiedt en zelf bepalen of dat een antwoord op je vragen is.’ Het is als spelen met de computer. De spelende mens – de homo ludens – die communicerend met de computer zijn eigen antwoorden en kennis verwerft. Eigenlijk zoals alle leren gaat. Werken met AI-gereedschappen vraagt ‘eigen aandacht’: hoe meer je vraagt, hoe meer informatie en kennis je krijgt en vindt om je eigen uiteindelijke antwoord, kennis en mening te kunnen vormen. Niet anders dan de ‘oude’ zoekmachines waar je ook met verschillende zoektermen ‘uiteindelijk’ je gezochte informatie kon vinden. Niet anders dan hoe een spelend kind leert. Zie ook mijn vorige blog ‘AI als jazzmuzikant’: hoe je improviserend de mooiste muziek maakt.
Taakautomatisering van kennistaken
Als je het bovenstaande begrijpt, zoals Johan Cruyff zou zeggen, is AI een prachtig gereedschap om kennistaken te automatiseren. Taken die tot nu toe noodzakelijkerwijs alleen door kenniswerkers of via – door kenniswerkers gemaakte – software konden worden uitgevoerd. Nu kan iedereen ‘praten’ met de computer, zonder dat dit via machinetaal of daarop gebaseerde programmeertalen moet gebeuren. Zoals Emad zegt: ‘Iedereen kan eindelijk programmeur worden’. Steve Jobs zou wellicht zeggen dat nu zelfs een kind ‘op die fiets van het brein‘ kan leren fietsen. Welke opwindende kansen biedt dat niet op het gebied van personalisatie van het onderwijs en de gezondheidszorg?
Techniek is neutraal. De mens bepaalt of deze voor goede of kwade doeleinden wordt ingezet. Nieuwe techniek kan door de nieuwsgierigheid van de mens nooit worden tegengehouden, hoezeer sommigen dat nog steeds denken. Elke stap in technologische vooruitgang legt de lat voor de mensheid hoger om goede of verkeerde keuzes te maken. De complexiteit van AI en de potentiële dreigingen van desinformatie en Deep fake zijn voldoende om bijna iedereen paranoïde te maken. Maar zoals Emad zegt: “De toekomst van AI gaat niet alleen over techniek. Het gaat over het stellen van moeilijke vragen, het zoeken naar gewenste antwoorden en het maximaliseren van voordelen terwijl potentiële bedreigingen worden beperkt.” Net zoals AI ‘Deep fake’ kan creëren, kun je met AI ‘Deep fake’ herkennen en bestrijden. Techniek is niet alleen voor de aanval, maar ook voor de verdediging van vitaal belang. Dat vereist echter actie, geen passief afwachten. Want dan wint de aanvaller wel heel gemakkelijk…
AI maakt ‘spelen met de computer’ makkelijker
Als ‘spelen met de computer’ makkelijker wordt, geeft dat kansen voor iedereen om daar zijn voordeel mee te doen. Zoals ieder bedrijf na de industriële revolutie weet: nieuwe techniek levert vooruitgang op, stilstand is al snel achteruitgang. Zo komt AI voor velen ‘onverwacht’ de kennisindustrie binnen. Nieuwe techniek die net als stoommachine de oude thuis-industrie veranderde, de elektromotor de met stoom aangedreven fabrieken, de robots de lopende band, de computer de ambtelijke boekhouding en nu AI bij het taakgerichte kenniswerk.
Elke introductie van nieuwe techniek brengt verschuivingen in opleiding, banen en personeel. Oud ‘ambachtelijk’ werk verdwijnt waar nieuwe ambachten voor in de plaats komen. Dit eeuwenoude proces zal nog zeker niet stoppen. Na elke ‘tachtigjarige’ economische periode – de laatste startte na WO II – dient zich een nieuwe tachtigjarige periode aan. Zie blogs hierover zoals ‘the fourth turning and the metaverse’. Na een economische winter een frisse lente, gebaseerd op nieuwe technieken en mogelijkheden. In die komende virtuele metaverse is AI een van die nieuwe gereedschappen voor zowel fysieke als virtuele mens. De hybride wereld die ontstaat tussen fysiek en virtueel, tussen analoog en digitaal en tussen de mens en de kennissystemen waarmee hij zich omringt.
Een nieuwe dageraad
Elke ochtend strijkt, vóór de zon zijn witte licht over de aarde straalt, het door prismawerking afgebogen blauwe licht zich als eerste over de aarde. De Fransen noemen dat l’heure blue, the blue hour of het blauwe uur. In die paar minuten vòòr zonsopgang krijg je het eerste zicht op wat de nieuwe dag zal brengen. We leven op dit moment in het blauwe uur van een nieuwe tachtigjarige economische periode. Een nieuwe lente die – net als de start van eerdere perioden – de afsluiting is van enkele decennia politieke verwarring, wereldwijde conflicten en – zoals altijd – mens en maatschappij veranderende nieuwe techniek.
Een goede verstaander heeft aan een half woord genoeg. De kijker die dat blauwe uur herkent, heeft genoeg aan een halve blik. De titel van de Google studie was ‘Aandacht is alles dat nodig is’. Dat geldt zeker in perioden van snelle omwentelingen zoals we nu wederom meemaken. In 1936 kon niemand zich voorstellen hoe de wereld er tien jaar later, in 1946 uit zou zien. Met raket, vliegtuig, atoombom en elektronica. Hoewel visionairs uit die tijd zoals Karel Čapek, geïnteresseerd in epistemology, al boeken schreef over massaproductie, kernwapens en intelligente kunstmatige wezens zoals robots of androïden. Daarom is dat blauwe uur herkennen en begrijpen zo belangrijk.
Als DigiCorp Labs schreven we er al eerder over: ‘We stappen een nieuwe mirror-wereld binnen’. Omvangrijke virtuele werelden gevuld met avatars en digital twins. Gebouwd naar ons fysieke evenbeeld en ondergedompeld in een omringende digitale zee van data, informatie en kennis. Waar alles kunstmatig is, zelfs de intelligentie... 🙂
Door: Hans Timmerman (foto)
