Is SaaS verdwenen?

Wat betekent dit? SaaS verdwijnt niet letterlijk, maar transformeert. Van centrale standaardsoftware schuiven we op naar decentrale, intelligente informatiediensten – dynamisch, gepersonaliseerd en real-time.

Van massaproductie naar maatwerk in informatiedienstverlening

Deze transformatie doet denken aan de industriële omslag eind vorige eeuw: fysieke fabrieken gingen van massaproductie naar flexibele automatisering met behulp van programmeerbare robots. Daarmee werd productie op maat en op kleine schaal mogelijk – tot zelfs seriegrootte één.

Eenzelfde ontwikkeling zien we nu in informatiedienstverlening. De opkomst van AI-agents – de digitale equivalent van industriële robots – maakt het mogelijk om informatiediensten dynamisch en individueel aan te bieden. Niet langer zijn standalone softwarepakketten de norm, maar intelligente individuele systemen die zich voortdurend aanpassen aan de gebruiker.

De opkomst van digitale smart factories

Net als bij industriële automatisering verandert hiermee ook de manier waarop digitale diensten worden geproduceerd. Geen centrale “softwarefabrieken” of clouds meer die generieke output leveren, maar een gedistribueerde assemblage van diensten aangestuurd door AI. Informatiediensten worden gebouwd zoals moderne auto’s: samengesteld uit digitale componenten, intelligent in gedrag en voortdurend in verbinding met hun gebruiker. Werd de auto een informatieproduct, een soort iPad op wielen, dan worden individuele digitale diensten dat ook – maar dan voor informatie.

Web3, edge computing en de terugkeer van het individu

Deze verschuiving sluit naadloos aan bij de principes van Web3. Waar voorheen de centrale cloud als een soort ‘mainframe van het internet’ het zwaartepunt was, verschuift verwerking nu naar de randen van het netwerk: lokale nodes, laptops, telefoons, wearables. AI-agents draaien op deze lokale nodes, gebruiken lokale data en garanderen daarmee meer autonomie, snelheid én privacy.

Een treffend voorbeeld is Apple’s aanpak van gezondheidsdata. Analyse vindt lokaal plaats op iPhone of iWatch. Data blijft in handen van de gebruiker, zonder noodzaak voor centrale opslag – en dus zonder potentiële centrale meekijker. Ook wordt peer-to-peer communicatie makkelijker gemaakt, zonder verplichte omweg via centrale hubs. Grote datalakes blijven nodig voor big data analyse, maar vluchtige of persoonlijke data kan prima op tussen- of eindpunten blijven en daar worden opgeslagen, gebruikt en geanalyseerd.

Van cloudfabriek naar dataportemonnee

Deze decentralisatie maakt informatiedienstverlening niet alleen persoonlijker, maar ook veiliger. Waar de centrale cloud een aantrekkelijk doelwit is – als een bankkluis vol data – ontstaan nu duizenden individuele dataportemonnees. Elke aanval vereist maatwerk en levert minder op. Daarmee wordt cybersecurity intrinsiek weerbaarder. En kan makkelijker aan privacywetgeving worden voldaan.

Impact op data-architectuur en datalogistiek

De implicaties reiken verder dan alleen de opkomst van AI-agents. Ook de onderliggende data-infrastructuur ondergaat een stille revolutie. Net zoals fysieke fabrieken hun logistiek moesten aanpassen bij de omslag naar flexibele productie, geldt dat nu ook voor de wereld van data. Just-in-time leveringsprincipes maakten fysieke magazijnen grotendeels overbodig en reduceerden doorlooptijden drastisch. Dat vroeg om nieuwe systemen als MRP, ERP, CRM en SCM. Procesgerichte kwaliteitszorg en ISO-standaarden hielpen deze ketens te beheersen en te auditen.

In de moderne informatiefabrieken voltrekt zich een vergelijkbare omslag. Data moet just-in-time worden aangeleverd – niet langer vooraf gecentraliseerd opgeslagen, maar dynamisch beschikbaar gesteld aan de dienst of agent die ze nodig heeft. De distributie, opslag en archivering van data moeten daarop worden aangepast. Datalogistiek moet over eigen ingebouwde intelligentie beschikken. Zelfs data moet op deze wijze intelligent worden, zoals ik beschreef in deze blog over AI-agents en microservices.

Ook de interne netwerken en opslaginfrastructuur – de digitale equivalenten van interne logistiek en magazijnen – krijgen steeds meer eigen intelligentie. Zoals ik beschreef in mijn blogs “Zwarte doos om AI-agents te bewaken” en “Na de crash – ook IT heeft een black box nodig”, zien we de opkomst van intelligente appliances direct bij verwerking en opslag. Deze voeren lokaal datamanagement uit en vormen zo de nieuwe knooppunten van een slimme, decentrale datalogistiek – ondersteund met een gedecentraliseerde boekhouding in de vorm van blockchains.

Data als product: modulair, mobiel en metadateerbaar

Informatie is zowel opgebouwd uit data als gebouwd met data. Digitale informatiediensten zijn daarmee onlosmakelijk verbonden met datalogistiek. Zoals ik eerder beschreef in de blog “Tien jaar later – Visie wordt werkelijkheid met AI-agents en n8n”, wordt bronarchivering cruciaal. Alleen als data bij de bron correct wordt voorzien van metadata, kan ze betrouwbaar worden opgeslagen, gedeeld en hergebruikt – mét ingebouwde compliance, governance en privacybescherming.

In een wereld waarin data steeds mobieler, individueler en contextafhankelijker wordt, zijn dit geen ‘nice-to-haves’, maar harde randvoorwaarden voor betrouwbare informatiedienstverlening.

Conclusie: SaaS is niet dood – het is getransformeerd

SaaS is niet verdwenen, maar getransformeerd. Wat verdwijnt, is het standaardabonnement op uniforme software. Wat ervoor in de plaats komt, is een nieuw tijdperk van intelligente, autonome en gedistribueerde informatiediensten – een evolutie van cloud naar edge, van massa naar maatwerk, van centraal naar persoonlijk.

Data vormen daarbij zowel de componenten van het informatieproduct (de dienst) als de bouwstenen van het productieproces (de software zelf). Die dubbelrol maakt datamanagement steeds belangrijker, maar ook complexer. Master Data Management wordt daarom een kritische succesfactor om het geheel aan data – inclusief privacy- en cybergevoelige componenten – goed, beheersbaar en aantoonbaar compliant te houden.

SaaS als lopende band maakt definitief plaats voor lokale digitale smart factories: flexibel, zelfsturend en afgestemd op de individuele gebruiker. Deels zelfs achter de privacy van de eigen voordeur. Niet alleen thuiswerken, maar daar zelfs uw eigen kleine datacenter als node voor intern gebruik en veilige koppeling met de buitenwereld – zie de blog over het datacenter in huis.

Door: Hans Timmerman (foto)