De vier jaargetijden van Kondratieff

Begin vorige eeuw heeft de Russische econometrist Nikolai Kondratieff een intrigerende theorie ontwikkeld. Hij had geanalyseerd dat in een markteconomie golven van 50 tot 60 jaar verschijnen. Aardig om te weten is dat twee Nederlanders – Jacob van Gelderen en Samuel de Wolff – zo’n 10 jaar daarvoor al een artikel over dit verschijnsel hadden geschreven.

Kondratieff deed zijn studie in opdracht van Stalin rond 1928.  Omdat de uitkomst van het onderzoek Stalin niet tevreden stelde – hij beargumenteerde dat een kapitalistische markt uiteindelijk stabieler was dan een door de overhead bestuurde markt – verdween hij al snel in de gevangenis en kreeg in 1938 zelfs de doodstraf. Pas enkele jaren geleden is hij in Rusland gerehabiliteerd.

De winter
De theorie geeft aan dat er twee economische perioden zijn, een opwaartse en een neerwaartse. Sommigen praten liever over vier seizoenen: een economische lente, een zomer, een herfst en een winter. De seizoen aanduiding maakt het allemaal makkelijker begrijpbaar en herkenbaar.  De geleerden zijn het er over eens dat we ons op dit moment in de Kondratieff winter bevinden. Men gaat er van uit dat de laatste cyclus begon in 1949 en dat we dus 50 tot 60 jaar later weer aan een nieuwe periode van opbouw moeten beginnen. Dat moment is nu aangebroken.

Geen steun van de overheid
We zien de wereldwijde economische recessie om ons heen en beseffen dan dat we inderdaad in een winterse periode zitten. De vraag is wanneer gaat de lente weer beginnen. Volgens de theorie en de bekende golfbewegingen uit de achttiende, negentiende en twintigste eeuw moet dat ergens rond dit moment zijn.  De woede van Stalin op de studie, dat een markteconomie uiteindelijk zichzelf zal herstellen en een overheid gedreven economie niet, lijkt ironisch gezien op dit moment realiteit te worden. Er zijn vele economen die aangeven dat als overheden vanaf 2005 de economie niet hadden ondersteund met onzinnige lage rentes en banken extreme steun hadden verleend, de lente al snel begonnen zou zijn. Wellicht nu al.

De collectiviteit van de markt, een soort ‘crowdsourcing’, lijkt uiteindelijk beter te werken dan de beslissingen die door mensen zijn genomen op basis van veelal politieke dogma’s. Hoelang moeten we nog op economisch herstel wachten als men niet aanvaardt dat Schumpeters ‘creative destruction’ een nieuwe periode van welvaart inleidt? Die destructie is dus nodig en nuttig, net als in de natuur.

De huidige technische ontwikkeling is een aardige vergelijking. De techniek heeft gelukkig (nog) weinig te maken met politieke bemoeizucht en laat dus vrij goed zien hoe de markt feitelijk functioneert. In de economische zomer ontstaan vele uitvindingen die worden vastgelegd in octrooien, meestal gedreven door hoge ontwikkelingsbudgetten.  Terwijl het octrooi zelf nog niet een nieuwe toepassing of nieuw product betekent.

IT-innovatie
In de economische winter zullen echter technieken uit het verleden verouderen en zullen ondernemers opstaan om met die bestaande octrooien nieuwe producten en toepassingen te ontwikkelen. Producten waar we ons nog geen voorstelling van kunnen maken. Dit zijn de ‘echte’ ondernemers. Daarna ontstaan de namakers.  Zij maken goedkopere versies op basis van het succes van de innovators en zo proberen ze een graantje mee te pikken. Niets mis mee, ondernemers lijken soms net mensen.

Als we terugkijken op de afgelopen 5 – 10 jaar, herkennen we veel van die nieuwe innovatiegolf die over ons heen komt. Technieken uit het verleden worden afgemaakt en we zien vele nieuwe onverwachte toepassingen, gebaseerd op uitvindingen van 15 – 20 jaar geleden.  Denk aan hoe internet, X86, virtualisatie etc. – allemaal uitvindingen uit de vorige eeuw –de basis vormen voor de hele IT-innovatie die nu plaatsvindt. Bedenk bovendien hoe de waarde van octrooien ‘opeens’ belangrijk is geworden.

Het is vergelijkbaar met de opkomst van de auto in het begin van de 20ste eeuw. Bekend is de uitspraak van Henri Ford: ‘Als ik aan mijn potentiële klanten had gevraagd wat ze wilden hebben, hadden ze gevraagd om een koets met een extra paard, maar niet een auto’. Ik zie op diverse fora op dit moment allerlei discussies over tablets die niet nodig zijn, want we hebben toch al een PC? Het is vergelijkbaar met de discussie van 100 jaar geleden, ‘waarom een auto kopen als je al een paard en wagen hebt’? Wel, je kunt er iets anders zinnigs mee.

Innovatie is volgens Kondratieff het begin van een nieuwe economische lente. Maar dan moet de politiek er niet als een olifant in een porseleinkast tussendoor lopen, want dan kan die winter wel eens langer duren dan nodig is. Een economie moet soms voldoende afkoelen om weer gezond te kunnen aantrekken.  Die afkoeling geforceerd tegenhouden kan op korte termijn, maar uiteindelijk – volgens Kondratieff – lost de markt het toch vanzelf op, goedschiks of kwaadschiks.
 
Hans Timmerman, CTO bij EMC Nederland