Nederlandse overheidsorganisaties zetten GenAI steeds meer in

Dit blijkt uit de Overheidsbrede Monitor GenAI, uitgevoerd door TNO in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. 37 van de 81 toepassingen (46%) maken inmiddels deel uit van de dagelijkse werkzaamheden binnen overheidsorganisaties. Nog eens 29 bevinden zich in de experimentele fase. Gemeenten maken het meest gebruik van GenAI, met 34 toepassingen, vooral in de vorm van chatbots die ondersteunen bij informatieverwerking. Bij de centrale overheid, zoals ministeries, zijn vijf toepassingen gevonden, en bij agentschappen zoals de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) zes.

Voorbeelden van GenAI-toepassingen zijn de Archiefassistent van het Nationaal Archief, de Virtuele Gemeente Assistent die door 25 gemeenten wordt gebruikt, en een AI-assistent voor re-integratiecoaches van WerkSaam Westfriesland.

Vooral gericht op interne processen

De monitor laat zien dat 78% van de GenAI-toepassingen door medewerkers zelf wordt gebruikt, terwijl slechts 17% direct gericht is op burgers en 2% op bedrijven. Dit betekent dat de technologie vooral wordt ingezet om interne processen te ondersteunen en te versnellen. Om veiligheids- en privacyrisico’s te beperken, bieden overheidsorganisaties steeds vaker een eigen, organisatiebrede chatbot aan als alternatief voor openbare chatbots.

Een groot deel van de GenAI-toepassingen maakt gebruik van modellen en infrastructuur van externe leveranciers, met name uit de Verenigde Staten. Dit roept vragen op over controle, veiligheid en digitale onafhankelijkheid. Overheidsorganisaties zijn zich hiervan bewust en onderzoeken hoe zij minder afhankelijk kunnen worden van Amerikaanse leveranciers. Dit past binnen de Nederlandse Digitaliseringstrategie (NDS), waarin AI een prioriteit is.

Middel in plaats van doel

Hoewel overheidsorganisaties druk ervaren om snel met GenAI aan de slag te gaan, benadrukken de onderzoekers dat innovatie met deze technologie geen doel op zich is. De verwachting is dat GenAI efficiëntie verhoogt en kosten bespaart, maar hoge verwachtingen en druk kunnen ertoe leiden dat de technologie niet goed wordt geïmplementeerd. Het advies is om de maatschappelijke opgave centraal te stellen, zodat GenAI een middel blijft in plaats van een doel.