Rathenau Instituut pleit voor autonomie

Hoewel de afhankelijkheid van clouddiensten van Amerikaanse techbedrijven voor de overheid al politieke aandacht geniet, stelt het instituut dat de problematiek veel breder is. Publieke organisaties zijn in toenemende mate afhankelijk van niet alleen clouddiensten, maar ook software, AI-tools en apparatuur van enkele dominante Amerikaanse spelers. Dit maakt de samenleving kwetsbaar voor acute risico's, zoals systeemuitval of wettelijke toegang tot data door de Amerikaanse overheid. Daarnaast neemt de zeggenschap over kernprocessen en de onderhandelingsruimte met big tech af.

Quirine van Eeden, onderzoeker bij het Rathenau Instituut, waarschuwt: "De zeggenschap van leerkrachten, ambtenaren, of journalisten over hoe zij hun taken uitvoeren, de keuzes die ze daarbij maken en de prioriteiten die zij leggen, kan door digitale afhankelijkheid onder druk komen te staan."

AI

Het Rathenau Instituut dringt erop aan dat publieke organisaties en beleidsmakers actief werken aan digitale autonomie. Dit vereist beleidsaanpassingen en een andere inkooppraktijk, die ruimte schept voor alternatieve aanbieders. Grote techbedrijven profiteren van schaalvoordelen, kapitaal en strategieën om hun marktpositie te verstevigen, een dynamiek die door de explosieve groei van generatieve AI nog kan worden versterkt. Overheidsbeleid moet zich daarom richten op het creëren van voorwaarden voor de ontwikkeling en groei van concurrerende diensten.

Het drieluik van het Rathenau Instituut analyseert de macht van big tech, visualiseert de toenemende afhankelijkheid in diverse publieke sectoren en formuleert aanbevelingen voor het opbouwen van digitale autonomie. Het instituut nodigt beleidsmakers en organisaties uit om hierover in gesprek te gaan.

Drieluik

Het onderzoek van het Rathenau Instituut heeft de vorm van een drieluik.

• Deel 1 is een analyse van de macht van grote techbedrijven: het rapport Achter de macht van big tech.
• Deel 2 is een visueel overzicht van de toenemende digitale afhankelijkheid in uiteenlopende publieke sectoren en de consequenties daarvan.
• Deel 3 bevat aanbevelingen om digitale autonomie op te bouwen: het rapport Koers zetten richting digitale autonomie. Het onderzoek is gebaseerd op literatuurstudie, interviews en gesprekken met experts, beleidsmakers en belanghebbenden.