Einde van innovatie?

Een recent artikel van Bloomberg getiteld “Better living through robots” stelt dat we aan het einde zijn gekomen van productieverhogende innovaties. Experts als Tyler Cowen, economist en acteur van het boek “The great stagnation” uit 2011, denkt dat we al het laaghangende fruit van technische verbeteringen hebben gebruikt en een periode van minimale productiviteitsverbetering tegemoet gaan.

In de periode 1840-1940 hebben we de omslag meegemaakt die ons elektriciteit, drinkwater, riolering, massacommunicatie, massa-educatie, auto’s en vliegtuigen leverde. Die innovaties hebben ons de grootste welvaartstijging van de vorige eeuw opgeleverd. Dus waarmee valt dat nog eens te herhalen? Een terechte vraag natuurlijk.

Kunstmatige Intelligentie
De productiviteit steeg tussen 1965 en 2003 met jaarlijks 3,5 procent en dat is meer dan het dubbele van de schamele 1,5 procent groei die we sinds 2008 ervaren. Maar naast pessimisten zijn er optimisten als Erik Brynjolfsson en Andrew McAffee, auteurs van “The second machine age”, die beargumenteren dat de nieuwe automatisering juist heel veel cognitieve taken – het denkwerk – van ons zullen overnemen. In tegenstelling tot de eerste industriële revolutie die juist fysieke arbeid automatiseerde.

Cognitieve vaardigheden hebben te maken met de mate waarin je in staat bent om kennis en informatie op te nemen en te verwerken. We kennen allemaal de schaakrobots die intussen schaakgrootmeesters weten te verslaan, IBM’s Watson die wint van Jeopardy! winnaars en sinds kort Google’s AlphaGo, die de Go wereldkampioen verslaat. Op dat gebied is momenteel een enorme voortgang gaande.

Legacy geeft vertraging
Maar is dat genoeg voor een productiviteitsstijging zoals we die in de vorige eeuw kenden? Uit onderzoek blijkt dat de elektrificatie al begin vorige eeuw mogelijk was. Toch werd pas dertig jaar later, toen de managers van de oude infrastructuren met pensioen gingen, echt de radicale omslag naar volledige elektrificatie gemaakt. Met de productieautomatisering in de tweede helft van de vorige eeuw, bleek ook zo’n vertraging plaats te vinden.

Deze ervaring doortrekkend en wetend dat onze datacenters nog grotendeels zijn gebouwd op technieken en architecturen van begin deze eeuw, zou zo’n radicale verandering dus nog wat jaren op zich laten wachten. Tot het huidige management daarvan met pensioen gaat. De snelheid van het zichtbaar worden van innovatie in economische cijfers gaat redelijk langzaam. Dus hoezeer we onder de indruk zijn van wat machines allemaal al kunnen, zal wellicht de economische impact nog even op zich laten wachten.

15-urige werkweek?
Maar hoe snel de nieuwe techniek daadwerkelijk zijn intrede doet, er is consensus dat het vooruitzicht voor ongeschoolde medewerkers slecht is. De Chief Economist van de Bank of England stelde laatst dat in de US 80 miljoen en in de UK 15 miljoen laaggeschoolde arbeidsplaatsen het risico lopen te verdwijnen. Dat is veel meer dan nieuwe techniek ons zal kunnen opleveren.

We lezen dat Zweden intussen naar een 6-urige werkdag is gegaan, een dertigurige werkweek. Moeten we naar kortere werktijden? Niet onlogisch als we steeds meer van noodzakelijke economische arbeid door machines kunnen laten doen. De econoom Keynes voorzag al in 1930 een 15-urige werkweek in 2030. Er zijn veel mensen die daar over nadenken, zoals in een lezenwaardig artikel van Rutger Bregman of in deze leuke blog van Hans de Geus. Korter werken lijkt voor veel problemen die we nu ervaren een oplossing, maar wat houdt ons dan tegen? De aartsvader van het liberalisme John Stuart Mill schreef al een halve eeuw vóór Keynes dat meer rijkdom het beste in meer vrije tijd kon worden omgezet.

Ziek van verveling
Maar de eerste industriële revolutie deed echter het tegendeel gebeuren. Moest een boer in de 14e eeuw 1600 uur werken om zijn brood te verdienen, tijdens de industriële revolutie ging dat voor ongeschoolde fabrieksarbeiders zelfs naar 3000 uur per jaar. In 1848 werd in Engeland een wet aangenomen dat een werkdag niet langer dan tien uur mocht duren. In 1926 voerde industrieel Henri Ford een vijfdaagse werkweek in. In 1930 was er zelfs een wetsvoorstel in de US voor een dertigurige werkweek, dat echter strandde in de Senaat.

RAND Corporation, een invloedrijke denktank, voorspelde een toekomst waarin slechts twee procent van de bevolking alles zou produceren wat de samenleving nodig heeft. Werken zou iets voor de hoogopgeleide elite worden. Maar er waren ook wetenschappers die zich zorgen maakten en stelden dat die vrije tijd tot verveling, luiheid, immoraliteit en geweld zou leiden. Isaac Asomov – de beroemde sciencefiction schrijver – voorspelde in 1964 zelfs dat in 2014 psychiatrie de belangrijkste medische professie zou worden. We zouden allemaal ziek zijn van verveling.

Vergeten droom
Sinds 1990 krimpt onze werkweek niet meer. Er kwamen statistisch zelfs meer werkuren toen vrouwen (langer) gingen werken. Met onze digitale hulpmiddelen zijn we zelfs langer dan ooit met werk bezig. Uit een recente studievan de Harvard Business School blijkt dat manager en professionals in Europa ruim 80 uur per week beschikbaar zijn via hun smartphone. Minder werken is de vergeten droom van de twintigste eeuw.

Keynes deed zijn voorspelling niet lang na de beurscrash van 1929 toen de vraag was weggevallen. Eigenlijk is ons dat de afgelopen jaren ook overkomen. De vraag is minder dan onze productiecapaciteit. We zijn niet arm, alleen is er niet meer voor iedereen genoeg werk. Als we minder zouden werken, ontstaat dan leegte? Ik denk het niet, er zijn genoeg andere leuke activiteiten te doen en we vervelen ons in onze vakanties toch ook niet?

Paradigma verschuiving
Een kortere werkweek betekent zeker niet dat we ons gaan vervelen. De OESO schat de waarde van al ons onbetaalde werk zoals huishouden, mantelzorg, vrijwilligerswerk al op de helft van ons Bruto Binnenlands Product, het inkomen cq de welvaart die we met elkaar in Nederland creëren. En met een terugtrekkende overheid zal er zelfs steeds meer voor ons als burgers overblijven.

Dus innovatie en een kortere werkweek kunnen juist prima samengaan. Een uitdaging voor de politiek om onze maatschappij in die richting te helpen veranderen. Want met de huidige wetgeving, pensioenvoorziening, 36-urige werkweek en een alles regelende overheid, is deze paradigmaverschuiving niet of nauwelijks haalbaar.

Door: Hans timmerman, cto EMC Benelux