De wereldwijd ontketende AI-oorlog
‘AI – De nieuwe olie van een nieuwe wereldorde’, schreef ik eerder in mijn blog over de bijeenkomst op 13 mei 2025 in Riyad. Een geopolitiek scharniermoment dat toont hoe de wereldorde kantelt. Wat daar plaatsvond, markeert de opkomst van AI als hét strategische machtsmiddel van de 21e eeuw.
Geen land ontwikkelt zich momenteel zo snel als Saoedi-Arabië. Onder kroonprins Mohammed bin Salman verandert alles. Hij besefte dat zijn piepjonge bevolking – 65 procent jonger dan dertig – snakte naar hervormingen en koos voor de vlucht naar voren. Waar de oude wereld van Riyad draaide op olie, draait de nieuwe wereld op data. Ruwe olie was decennialang de motor van economische groei, militair overwicht en geopolitieke dominantie. Maar vandaag is het ruwe data die de wereld stuurt – en AI-algoritmes zijn de daarbij noodzakelijke raffinaderijen.
De Amerikaanse oorlogsverklaring
Op 21 januari 2025 verscheen in The Washington Post een paginagrote advertentie van Alexandr Wang, CEO van Scale AI: “Dear President Trump, America must win the AI war.” Dit was het startschot van een digitale oorlog die de VS wil winnen uit angst voor verlies van dominantie.
Zoals Dion Wiggins scherp analyseerde, is dit geen bravoure maar pure paniek: Washington vreest digitale soevereiniteit elders. Het resultaat is dat sancties en dreigementen terugkaatsen en juist een wereldwijde rebellie aanwakkeren. In Riyad werd al zichtbaar hoe Saoedi-Arabië AI inzet als strategisch wapen. De macht verschuift van olie naar algoritmes – en Europa kijkt vooral toe.
Soevereiniteit als tegenreactie
China en Saoedi-Arabië begrijpen de boodschap wel. Zij zien hoe de VS eerder een eeuw lang macht en welvaart bouwde op olie en beseffen dat data nu dezelfde rol speelt. Wie de hele keten beheerst – van dataverzameling tot AI-modellen – kan de nieuwe wereldorde sturen.
Trumps dreigementen hebben een averechts effect. Het marktverlies van Nvidia in China is daar een schoolvoorbeeld van: exportverboden en tarieven leidden niet tot afhankelijkheid, maar tot enorme Chinese investeringen in eigen GPU’s. Intussen pompt Riyad honderden miljarden in AI-allianties en infrastructuur.
De Amerikaanse agressie om Big Tech te beschermen, leidt dus tot een mondiale push voor soevereiniteit. Digitale infrastructuur, data en modellen worden erkend als nieuwe pilaren van macht. De hubs voor de nieuwe zijderoutes in de 21ste eeuw.
Koloniseren of gekoloniseerd worden
De geschiedenis herhaalt zich. Macht ontstaat telkens door als eerste een cruciale bron te controleren. Eerst waren dat de Hollandse kolonies en handelsroutes van de VOC en WIC, daarna de stoommachine en het staal van de Engelse Industriële Revolutie, vervolgens de olievelden en elektronische industrie in de VS. Nu gaat het om het leiderschap in digitale data en AI-algoritmen in de 21ste eeuw.
De VS beseft dat het kolonisator moet blijven om globale invloed te behouden. Digitale soevereiniteit van anderen wordt daarom gezien als bedreiging. De angst die uit Washington spreekt, is die van een verdwijnend imperium dat voelt hoe zijn greep verslapt.
Digitale oorlog ≠ fysieke oorlog
Elke generaal bereidt zich voor op de vorige oorlog, maar digitale oorlogen lijken niet op fysieke oorlogen en volgen zelfs andere regels. De VS zet tarieven, verboden en dreigementen in, maar die leiden vooral tot versnelling elders.
In Riyad worden AI-allianties gesmeed die doen denken aan de historische Zijderoute: geen tanks en vliegtuigen, maar strategische investeringen in Nvidia en OpenAI. Niet om technologie te ontwikkelen en te bezitten zoals Silicon Valley deed, maar om cognitieve invloed te verwerven. Staten zien AI als strategische activa en verleggen de machtsbalans van olievelden naar datavelden en van raffinaderijen naar AI-fabrieken.
De nieuwe pilaren van macht
Wie digitale macht wil, moet de volledige stack beheersen: infrastructuur, data, modellen, narratief – en vooral het exit-recht.
Wiggins stelt terecht dat zonder eigen hardware, eigen data en eigen forkmodellen soevereiniteit een illusie blijft. Zonder controle ben je slechts een kolonie waar data wordt gemijnd en die afhankelijk is en blijft van de grillen van Washington.
Trump kiest expliciet voor digitaal imperialisme. Zijn dreigement op 26 augustus 2025 aan Europa – “Toon respect of onderga de consequenties” – maakt invoerrechten tot wapens tegen Europese beschermingsmaatregelen zoals de Digital Services Act (DSA) en de Digital Markets Act (DMA). Europese grondwetten gaan uit van de bescherming van de burger, de Amerikaanse grondwet gaat uit van de bescherming van de staat. Daarin staan we wezenlijk anders in de strijd.
Maar heffingen kunnen ook averechts werken. China bouwde in razend tempo soevereine GPU’s, die inmiddels in meer dan 40 landen worden gebruikt. Nvidia’s marktaandeel in China daalde in één jaar van 90% naar minder dan 30%. Weg invloed van de VS op dit gebied. De VS neemt zelfs – als reddingpoging – 10% van Intel over.
Rebellie als motor van innovatie
De Amerikaanse digitale oorlog leidt niet tot gehoorzaamheid, maar tot rebellie. China’s soevereine stacks voeden de Indonesische Merdeka AI. Indonesië – net zo snel groeiend als Saoedi-Arabië en de helft van de bevolking jonger dan 28 jaar – bouwt ook cognitieve routes buiten de Amerikaanse invloed. Het wereldbeeld verandert enorm, zie mijn vorige blog ‘Hoe nieuwe dataroutes de wereld hertekenen’.
De contouren van een nieuw digitaal imperium tekenen zich af. Het gaat niet langer om kwetsbaarheid en afhankelijkheid, maar om de vraag of landen hun nationale sterktes kunnen inzetten: het Nederlandse ASML, het Franse GAIA-X of de reguleringskracht via de DSA en DMA. Europa is een vergaarbak van (te?) veel verschillende landen geworden, het initiatief moet vanuit de landen zelf komen waarna deze vervolgens in EU-verband prima kunnen samenwerken. Wachten op de EU heeft geen zin. Zie mijn eerdere blogs over het succes van de nationale initiatieven zoals Airbus en Galileo.
Europese landen kunnen zich niet langer veroorloven om toeschouwer te blijven. In dit cognitieve tijdperk is soevereiniteit geen luxe, maar de raffinaderij van ware macht. Zelfs als klein land kan Nederland zich best hard opstellen door bijvoorbeeld exportvergunningen voor ASML-machines afhankelijk te maken van het bestaan van importheffingen. Of onderhoud en support van de F35 aan importvrijstellingen te verbinden. De toekomst voor je eigen land is het immers het best gewaarborgd met ‘eigen gezondheid eerst’ en vervolgens pas ‘samen met zijn allen’ na te streven.
Slot: soeverein of voetnoot
Oorlogen zijn altijd de belangrijkste bron van innovatie geweest – van Israël tot Oekraïne en nu China in reactie op Trumps digitale oorlog. De AI-oorlog markeert opnieuw zo’n kantelpunt. Europese landen moeten begrijpen dat er een wereldwijde digitale oorlog woedt. Neutraal blijven en aan de zijlijn blijven staan, levert uiteindelijk niets op. Het is meedoen, vechten en desnoods zelf aanvallen.
Immers, wie controle heeft over databronnen en voldoende raffinaderijen van AI, bepaalt de nieuwe wereldorde. Wie dat nalaat, loopt het risico gereduceerd te worden tot voetnoot in het mondiale digitale imperium. Wat resteert, is een verarmde, uitgebuite kolonie.
De strijd is ontketend. De vraag is niet of landen meedoen, maar of zij soeverein willen zijn en blijven – of liever gekoloniseerd worden . . .
——————————-
Deze blog vormt samen met mijn eerdere analyses over de AI-top in Riyad en Starlink en de geopolitiek van grenzen een drieluik over digitale soevereiniteit en de nieuwe machtsstrijd in de 21e eeuw.
Door: Hans Timmerman (foto)
