Vestager: Europa moet digitale afhankelijkheid doorbreken

De wereld staat aan de vooravond van een industriële revolutie die sneller en diepgaander is dan de eerste. Dat was de centrale boodschap tijdens de keynote 'AI in Action — Value, Governance, and Leadership Insights' op het Gartner IT Symposium Xpo, waar Margrethe Vestager, voormalig uitvoerend vicevoorzitter van de Europese Commissie, werd geïnterviewd door Nader Henein, VP Analyst bij Gartner. Vestager deelde haar unieke inzichten over de torenhoge ambities en de delicate balans die Europa zoekt tussen technologische vooruitgang, ethiek, en juridische kaders zoals de AI Act en de Digital Markets Act (DMA).

Vestager, die gedurende haar ambtstermijn de reputatie verwierf van een onwrikbare 'risicowachter' door de confrontatie met techgiganten niet te schuwen, benadrukte dat de uitdaging voor leiders niet alleen ligt in de technologie zelf, maar in het vermogen om een "optimum te vinden tussen wat je doet met menselijke intelligentie en wat je doet met kunstmatige intelligentie".

De totstandkoming van de Europese digitale wetgeving

Het proces om een Europese verordening, die alle 27 lidstaten bindt, te realiseren, is een "berg die beklommen moet worden". Vestager beschreef het moeizame pad van regelgeving als beginnend bij een grondige analyse van het probleem.

De Digital Markets Act (DMA) is hier een schoolvoorbeeld van. Ondanks meerdere mededingingszaken en boetes van in totaal zo'n 81 miljard euro tegen grote techbedrijven — zoals vier tegen Google, meerdere tegen Amazon, en de belastingzaak tegen Apple — bleef structurele marktverandering uit. "We realiseerden ons dat het probleem veel dieper gaat dan wat we met mededinging kunnen oplossen" , met name door oneerlijke handelspraktijken. De DMA was het antwoord: een asymmetrische wet die 'gatekeepers' harde eisen oplegt, terwijl het voor alle andere spelers een kans creëert om toe te treden tot die markt.

Competitiviteit door één markt en vertrouwen

Vestager weerlegt de opvatting dat Europese regulering schadelijk is voor het concurrentievermogen. Integendeel, de wetgeving is essentieel voor een robuuster Europa:

Eén regel in het territorium: Door verordeningen te gebruiken in plaats van richtlijnen (die in nationale wetgeving omgezet moeten worden), wordt voorkomen dat er "27 variaties van dezelfde regel" ontstaan. Dit zorgt voor rechtszekerheid en uniforme handhaving.

Marktopening: Een open markt is cruciaal; als nieuwe concurrenten de markt niet op kunnen, is het vinden van investeerders lastig, hoe innovatief een bedrijf ook is.

Vertrouwen in technologie: Het derde, en misschien wel belangrijkste, voordeel is dat mensentechnologie vertrouwen. Dit vertrouwen is nodig om technologie te omarmen en zaken te doen.

De AI Act: een eenvoudige wet met grote impact

De AI Act wordt door Vestager beschreven als verrassend eenvoudig: het is in de kern een "verplichting om te weten wat je doet". De wet richt zich niet op onderzoek, innovatie of lichte toepassingen (zoals logistiek optimaliseren). Het gaat om inzet (deployment) in kritieke sectoren.

De wet gebruikt een risicogebaseerde benadering, vergelijkbaar met de GDPR, maar werkt met een lijst van verboden en hoog-risico gebruiksscenario's.

Verboden gebruik en kritieke gevallen

De lijst met verboden gebruiksscenario's reflecteert de fundamentele waarden van Europa:

Een surveillance systeem dat burgers punten toekent op basis van observatie in de publieke ruimte, bijvoorbeeld, is niet de markt voor Europa.

Ook AI die een kind kan manipuleren om iets te doen dat het anders niet zou doen, is verboden.

Hoog-risico of kritieke gevallen zijn situaties waarin AI een negatieve wending kan geven aan iemands leven. Denk aan: het verkrijgen van een hypotheek, het kopen van een woning, of het aannemen van personeel, waarbij grove discriminatie kan optreden als het algoritme verkeerd is getraind of niet correct werkt.

Duurzaamheid en flexibiliteit

Hoewel eerdere versies van de AI Act meer aandacht besteedden aan duurzaamheid (zoals het energie- en waterverbruik van het trainen van modellen), is dit bewust buiten het kerngebied gehouden. Vestager verklaarde dat de focus lag op het reguleren van gebruiksscenario's en hoog-risico toepassingen in het bijzonder. Kwesties als energieverbruik worden beter aangepakt via het koolstofemissiesysteem dat een prijskaartje aan energieverbruik hangt, en de bepaling van waterprijzen door lidstaten.

Om de snelle ontwikkeling van technologie bij te kunnen benen, is de AI Act voorzien van een mechanisme om nieuwe risicovolle toepassingen toe te voegen of te verwijderen. Dit zorgt voor een flexibele aanpak, omdat "we vandaag niet weten waar we kunstmatige intelligentie allemaal voor zullen gebruiken".

De noodzaak van digitale soevereiniteit

De geopolitieke risico's zijn de laatste achttien maanden aanzienlijk toegenomen. Vestager ziet een verschuiving in haar perspectief, waarbij de nadruk meer komt te liggen op het nemen van eigen beslissingen in Europese democratieën, terwijl tegelijkertijd vastgehouden wordt aan de openheid.

Absolute zelfvoorziening is een illusie, vooral in de halfgeleiderketen, waar de kritieke mineralen niet in Europa worden gevonden. Toch is Europa de thuisbasis van cruciale spelers als het onderzoeksnetwerk IMEC en chipmachinemaker ASML en haar ecosysteem. De les is: een zwaardere voetafdruk in de toeleveringsketen en diversificatie om risico's te spreiden, niet enkel wegens "slechte manieren of kwade bedoelingen" van leveranciers, maar ook vanwege onvoorziene gebeurtenissen zoals natuurrampen.

De rol van CIO's: vroege pijnpunten accepteren

Vestager merkte op dat Amerikaanse en Chinese bedrijven worden gestimuleerd om binnenlandse technologie te kopen, terwijl Europese bedrijven dit in mindere mate ervaren. Ze sloot zich aan bij Ursula von der Leyen, die opperde dat regeringen de mogelijkheid moeten krijgen om een "Made in Europe" criterium op te nemen in aankoopprocessen. Dit is nodig om de vraag te verbeteren, in plaats van alleen de "enabling features".

Zij daagde de CIO's in de zaal uit om eerste stap-zetters (first movers) te zijn en "een beetje pijn te nemen" om dit te bewerkstelligen. De reden hiervoor is dat de risico's van 100% digitale afhankelijkheid – die zich nu materialiseren – uiteindelijk een veel hogere prijs zijn dan de directe kosten.

"Je betaalt altijd de volle prijs. Het is alleen dat soms een enorm deel van de prijs niet in geld wordt betaald. Je betaalt in data of je betaalt in de risico's die je neemt".

De afhankelijkheid van Europa op gebieden als energie, veiligheid en grondstoffen heeft ons kwetsbaar gemaakt. Het is cruciaal om ook de gevaarlijke digitale afhankelijkheid aan te pakken, zowel op bedrijfs- als maatschappelijk niveau. Er is geen "normaal" om naar terug te keren, aangezien de wereld is veranderd van een stabiele wanorde naar een "versnellende, onvoorspelbare wanorde". Europa moet deze uitdaging aangaan om sterker en meer verenigd te worden.

Leiderschap, diversiteit en de toekomst van de samenleving

In het slotstuk gaf Vestager onthullende lessen in leiderschap, getrokken uit haar intense strijd tegen machtige bedrijven:

Communicatie en doelgerichtheid: De sleutel tot het bij elkaar houden van een team onder vuur is continue communicatie over het doel en waarom het werk wordt gedaan.

Vertrouwen in het team: Vertrouwen in het team om in detail te vertellen wat ze doen, is "magisch". Vestager gaf aan dat ze bij onderhandelingen de neiging van tegenpartijen om grof te zijn tegen haar team gebruikte om te beoordelen of de onderhandeling echt was, in plaats van te kijken naar hoe ze zich tegenover haar gedroegen.

Diversiteit: Hoewel het niet altijd comfortabel is om in een divers team te zitten omdat je jezelf niet kunt spiegelen , is de waardering voor het "andere perspectief, de andere ervaring, het andere standpunt" onontbeerlijk. Vestager wees op het succes binnen de Commissie, waar het percentage vrouwen in de hiërarchie van 40% naar 50% steeg, deels door een pijplijn voor vrouwelijk talent te creëren en leiderschapsdruk te behouden.

Het gevaar: domheid en eenzaamheid

Met een blik op de verre toekomst, waarschuwde Vestager voor de meest fundamentele gevaren van AI: "Dat we dom worden en dat de samenleving uit elkaar valt". Leren en het ontwikkelen van het brein is hard werken en gebeurt door de fundamenten – rekenen, lezen en schrijven – te beheersen, gevolgd door kritisch denken en creativiteit.

Bovendien kan het risico van AI zijn dat het ook onze relaties wegneemt. Hoewel de eerste digitaliseringsgolf (treinkaartjes kopen, rekeningen betalen) voor velen gemak opleverde, creëerde het ook eenzaamheid. De machine kan je weliswaar advies geven, maar "het zal je niet helpen als het echt, echt moeilijk wordt. Het zal je niet knuffelen". Zonder relaties zijn er geen samenlevingen, en zonder samenlevingen zijn er geen markten, en dus geen goede zaken.

Vestager sloot het interview af met een ode aan haar grootste leiderschapsinspiratie, Madeleine Albright , en de herinnering dat in een wereld van complexe risico's, de sleutel tot succes ligt in doelgerichtheid, diversiteit, en het behouden van menselijke verbinding.

Door: Witold Kepinski