Uit hernieuwbare energie bouw je geen producten

Alle apparaten die elektriciteit gebruiken – van iPhones tot röntgenapparaten, van datacenters tot defibrillatoren – zijn vervaardigd uit petrochemicaliën, afkomstig van aardolie (petroleum) of aardgas. Van de 100 miljoen vaten aardolie die dagelijks worden geproduceerd, wordt meer dan 60% omgezet in allerlei fysieke producten.

Aardolie is een grondstof

Ruwe aardolie is geen brandstof op zich, maar een grondstof voor duizenden producten – net zoals walvisolie dat ooit was. In de 15e tot 19e eeuw werd walvisolie veel gebruikt voor zeep, vernis, textiel, explosieven en zelfs medische toepassingen. Pas toen walvispopulaties instortten, werd een alternatief noodzakelijk. Dat werd aardolie: aanvankelijk gewonnen uit ondiepe bronnen (fossiel), later uit grote diepten, de echte ‘aard’olie. Deze olie werd de basis voor alles wat onze moderne samenleving draaiende houdt.

Raffinage van aardolie levert meer dan 6000 producten op, waaronder:

• kunststoffen en polymeren
• medicijnen en medische apparatuur
• elektronica en halfgeleiders
• communicatiesystemen en infrastructuur
• bouwmaterialen, kunstmest, en tenslotte ook nog
• transportbrandstoffen (benzine, diesel, kerosine)

Niet verslaafd aan olie, maar gebouwd mét olie

We zijn niet verslaafd aan aardolie, maar aan de producten die we ermee maken. En die producten zijn essentieel om überhaupt ‘hernieuwbare’ energie op te wekken en te benutten. Zonnepanelen, windturbines, batterijen, omvormers en netwerken zijn allemaal gebouwd met onderdelen die afkomstig zijn uit aardolie en andere grondstoffen. Zolang er geen alternatieve materialen zijn, kan de overstap naar hernieuwbare energie niet plaatsvinden zonder fossiele grondstoffen.

De realiteit is dat de wereld dagelijks ongeveer 100 miljoen vaten aardolie verbruikt. De overgrote meerderheid van de 8 miljard mensen leeft in landen waar minder dan $10 per dag beschikbaar is. Voor hen zijn zwaar gesubsidieerde wind- en zonnestroomsystemen simpelweg onhaalbaar en onbereikbare luxe westerse producten.

Hernieuwbare energie vraagt juist méér fossiele input

De productie van ‘duurzame’ producten vindt grotendeels plaats in landen waar kolencentrales de voornaamste energiebron zijn.

Batterijen, zonnepanelen en windmolens worden gemaakt met werkelijk fossiele energie (kolen) en uit materialen die met fossiele middelen worden gewonnen en vervoerd. Lithiumbatterijen, bijvoorbeeld, vereisen enorme hoeveelheden energie voor mijnbouw, raffinage en wereldwijde distributie. Daarbovenop komen nog de materialen en processen die nodig zijn om apparaten te maken die deze batterijen gebruiken.

‘Duurzaam’ is dus vooral een label dat geldt voor het eindgebruik, niet voor de volledige levenscyclus. In werkelijkheid is het een duur luxeproduct voor rijke landen.

Aardolie is niet alleen fossiel, maar ook geologisch

De term ‘fossiele brandstof’ werd populair dankzij de olie-industrie zelf – met name door Rockefeller, die zijn aardolieproducten met dat etiket een aura van schaarste en dus hogere waarde gaf.

Maar geologisch gezien is die benaming niet correct. Waar klimaatwetenschappers, inclusief meteorologen, zich richten op de atmosfeer, kijken geologen naar de diepere lagen van de aarde. Daar wordt olie gevonden op dieptes van 10 kilometer of meer – veel dieper dan waar ooit plantaardig of dierlijk leven is aangetoond. Het diepst gevonden fossiel bevindt zich op circa 2250 meter, terwijl aardolie wordt gewonnen op meer dan 10.000 meter diepte.

Deze gegevens ondersteunen het bestaan van abiotische olie: aardolie die diep in de aardmantel ontstaat door chemische processen, en niet uit biologische resten. Hoewel dit idee in populaire media als controversieel geldt, is het onder geologen een bekende en bestudeerde theorie. Dat betekent: aardolie is deels fossiel – en dus eindig – maar een ander deel is vooral geologisch van oorsprong. En wordt op tot op heden onbereikbare dieptes (tot 100 km diep) in de magma-kern van de aarde aangemaakt.

De mythes van ‘Peak Oil’ en ‘hernieuwbaar’

Er zijn vele aanwijzingen die het bestaan van abiotische olie ondersteunen. Olievelden die als uitgeput golden, bleken jaren later opnieuw olie te bevatten. De piekolieproductie – het hypothetische moment waarop de mondiale olieproductie haar hoogtepunt bereikt en daarna onomkeerbaar afneemt – is al decennialang de heilige graal van de grondstoffeneconomie: veel besproken, maar net zo ongrijpbaar.

Het ‘peak oil’-moment schuift steeds verder op in de tijd, met almaar hogere productievolumes: van de huidige 100 miljoen vaten per dag naar een geschatte 116 miljoen vaten per dag in 2045. Sommigen twijfelen zelfs of we deze eeuw die piek überhaupt zullen bereiken, gezien de enorme hoeveelheden koolstof en waterstof die nog in de aardmantel aanwezig zijn.

Ook de term ‘hernieuwbare energie’ is misleidend. Volgens de natuurwetten kan energie niet opnieuw worden gebruikt. Eenmaal omgezet – bijvoorbeeld in warmte of elektriciteit – is de oorspronkelijke hoogwaardige energie weg. De zon zendt haar energie ook maar éénmalig uit. Wind ontstaat door atmosferische temperatuurverschillen als gevolg van dat zonlicht en is niet hernieuwbaar. Zodra die energie benut is, is ze verdwenen. Voor altijd.

Is de zon duurzaam op een geologische tijdschaal? Nee, zeker niet. Over vele miljoenen jaren zal de zon ‘opgebrand’ zijn. Maar in menselijke termen gaat de zon nog heel lang mee en is dus voor ons (!) praktisch ‘onuitputtelijk’. Maar is die energie hernieuwbaar in natuurkundige zin? Zoals de wetten van de Thermodynamica ons leren: Absoluut niet.

Tot slot

Wie een energietransitie wil bepleiten, moet eerst begrijpen wat energie werkelijk is, hoe onze infrastructuur functioneert en waarop die gebaseerd is.

Politiek beleid dat deze basis negeert, loopt het risico technologische luchtkastelen te bouwen die geen draagvlak hebben in de realiteit van natuurwetten en materiaalkunde.

En helaas hebben we de afgelopen decennia, voor veel geld, veel van dit soort luchtkastelen gebouwd – die we nu langzaam als een kaartenhuis zien instorten.

De vraag blijft: bouwen we op deze manier werkelijk aan een duurzame toekomst, of aan een luxe illusie met een hoog prijskaartje?

Inspiratie was een bericht op Friends of Science.

Door: Hans Timmerman (foto)