Hoe nieuwe dataroutes de wereld hertekenen

Amerika kijkt naar het Oosten

In de geopolitiek zien we een duidelijke verschuiving. Amerika richt zijn blik niet langer op Europa, maar op Azië. Europa is het ‘ingeslapen’ continent geworden, terwijl de economische dynamiek en bevolkingsgroei zich verplaatst naar Azië en de BRIC-landen. Wie vandaag macht wil uitoefenen, doet dat via de nieuwe zijderoutes die in Azië beginnen. Brussel speelt daarin geen echte rol meer van betekenis: de EU lijkt verworden tot een machteloze vakbond van landen. Zolang mogelijk proberen we als EU de oude macht te behouden, die steeds sneller door onze vingers wegglipt. Willen we als Nederland blijven meedoen in de nieuwe wereld, dan moeten we dat als natie doen — niet als onderdeel van een traag en verdeeld Europa.

Europa aan de zijlijn

Vorige week zagen we hoe in Alaska, daar waar Eurazië het dichtst bij Amerika ligt, een topontmoeting plaatsvond tussen Rusland en de VS. Niet in Europa, dat ooit de logische brug was tussen beide landen. Een Chinese student verwoordde het treffend toen hij na zijn verhuizing naar de VS een kaart deelde op X: “In mijn wereldbeeld lag China centraal, de VS rechts en Europa linksboven. Toen ik in het Westen kwam, ontdekte ik dat de kaart daar er anders uitziet.”

Alaska is het nieuwe ontmoetingspunt van Oost en West. Ons Europese wereldbeeld is gevormd vanuit het verleden. Maar de werkelijkheid verandert. Straks woont meer dan 80% van de wereldbevolking in Azië, Afrika en Amerika. Europa is dan nog slechts een klein stukje linksboven op de kaart. Het nieuwe middelpunt ligt niet meer in de Noordzee, maar rond Azië en de Pacific. Daar waar onze VOC vroeger handelde en de macht had.

Onze VOC-mentaliteit in een digitale wereld

In de 17e eeuw voeren wij als klein Nederland overal ter wereld. We dreven handel van Oost tot West, vanuit het perspectief van een wereldkaart waarop de Noordzee het middelpunt was. Later namen Engeland en vervolgens de VS dat middelpunt over. Maar nu zien we dat middelpunt wezenlijk verschuiven. Oost en west ontmoeten elkaar niet meer via de Atlantische oceaan maar via de Pacific. Op een lijn waar Alaska, Indonesië en Australië ongeveer het midden zijn.

In mijn blog AI – De Nieuwe Olie van een Nieuwe Wereldorde beschreef ik hoe op 13 mei 2025 in Riyad een geopolitiek scharniermoment plaatsvond. Daar kwamen technologie, kapitaal en politieke macht samen: het begin van een nieuw tijdperk waarin data en algoritmes de nieuwe olie zijn. Europa schitterde door afwezigheid. Terwijl de VS en Saoedi-Arabië elkaar vinden in een AI-pact en China zijn zelfstandige technocratische koers vaart, blijft Europa steken in verdeeldheid, nostalgie en trage besluitvorming. Zonder enig leiderschap dat wereldwijd wordt herkend en erkend.

Toekijken of meespelen?

Daarbij komt dat Europa onder druk staat van grootschalige migratiestromen, die bestaande sociale systemen belasten en de fundamenten van onze eeuwenlang opgebouwde welvaart en culturele samenhang aantasten. Wanneer we hierin geen richting kiezen, dreigt het continent eerder onderdeel te worden van de problemen van de ontwikkelingswereld, dan een speler in de oplossingen van de toekomst.

We hebben initiatieven als GAIA-X en de European Cloud Federation, maar raakten als land veel Internationale bedrijven kwijt. We hebben noch de technische noch de politieke daadkracht om zelf die nieuwe datastromen inclusief toegepaste AI, als strategisch machtsmiddel te omarmen. AI is geen onderzoeksproject meer, maar geopolitiek gereedschap. Als we als Europees land willen (blijven) meetellen, zullen we onderdeel van die nieuwe zijderoute moeten zijn. Met Europa of – als dat te traag is – dan maar op ons zelf. De vraag is: willen we toekijken of meespelen?

Geen unies, maar staten

De geschiedenis laat zien dat natiestaten — niet unies of politieke samenwerkingsverbanden — telkens de grote sprongen maakten. Nederland met de VOC en WIC, Engeland met de industriële revolutie, Amerika met olie en elektronica. Steeds waren het staten die hun energiebron, technologie en handelsroutes beheersten. Ook nu zien we weer dat het om staten gaat: de VS, Rusland, China, India, Israel, Indonesië. Landen waar de technologie wél razendsnel vooruitgaat, waarmee je graag handel wilt drijven als je vooruit wiltkomen. Als je welvaart wil brengen in je eigen land.

Zoals Trump ooit zei: hij onderhandelt alleen met soevereine staten, niet met vakbonden van landen zonder gezamenlijke stem. Dat is de harde les voor Europa. Zonder soeverein leiderschap geen strategische positie in het nieuwe data en AI-tijdperk. Als ambtelijke EU-vakbond zal ons dat niet lukken, wellicht als individuele staten wel.

Nieuwe dataroutes, oude handelsgeest

In mijn blog Van Zijderoute tot Dataknooppunt liet ik zien dat vier van de tien grootste dataknooppunten zich nog altijd in Europa bevinden, waaronder onze eigen AMS-IX, één van de oudste ter wereld. Dat is een route die ons direct kan verbinden met het nieuwe digitale centrum in Riyad en de groeiende infrastructuur in Azië.

Nederland kan opnieuw fungeren als handelsnatie, maar nu voor data en informatie in plaats van specerijen en goederen. Niet als radertje in een logge unie, maar als kleine, soevereine handelsstaat die slim haar ligging benut — net zoals Singapore, Hongkong en Zuid-Korea dat eerder deden. Onze ligging aan de Noordzee maakte ons ooit de Chinezen van Europa. Vandaag kan diezelfde ligging ons opnieuw een strategische sleutelrol geven in de datahandel via onderzeese kabels en potentieel via satellietnetwerken.

De wereldkaart verandert

De wereldkaart draait. Waar wij eeuwenlang het middelpunt waren – van VOC tot laatste tachtig jaar na WO II – verschuift dat middelpunt nu richting Azië en Pacific. Voor Nederland is dit geen bedreiging – we hebben eerder de hele wereld bevaren – maar als handelsland juist een kans. We kunnen onze rol als dataknooppunt versterken, daarmee geld verdienen en opnieuw bewijzen dat een kleine staat, strategisch gelegen en met handelsgeest, een groot verschil kan maken.

De vraag is niet óf de nieuwe routes ontstaan, maar of wij er nog deel van uitmaken. De slagaders van de 21e eeuw zijn digitaal — en de keuze is aan ons: blijven we linksboven staan of tekenen we de kaart opnieuw mee?

Door: Hans Timmerman (foto)