Gartner belicht drie AI-valkuilen voor CIO

De analisten stelden dat grootheid schuilt in een "gouden pad" tussen de extreme hype—het "onmogelijke verwachten"—en de vertraging in adoptie. Met een ROI voor AI-initiatieven van slechts één op de vijf in 2025, en de kans op echte transformatie op één op de vijftig, is het duidelijk dat we ons op het kritieke punt bevinden waar technologie het menselijk vermogen omarmt of verstikt.

De kloof hussen hype en realiteit

Vogel en O’Donohue begonnen met een opvallende statistiek: hoewel 74% van de organisaties productiviteitswinst boekt met AI, ziet slechts 11% een duidelijke ROI. Productiviteit is de laaghangende vrucht, maar waarde is de echte prijs. Voor de private sector betekent waarde groei; voor de publieke sector is het missiesucces.

De CIO, de op één na meest vertrouwde C-suite lid in snelgroeiende bedrijven, staat voor een "heldenmoment," maar: "Helden worden niet gemaakt op de piek van de hype. Helden worden gemaakt in de Trough of Disillusionment."

De kern van het probleem werd grafisch weergegeven: de AI-gereedheid ligt bijna op de helft, terwijl de menselijke gereedheid nog maar op een kwart zit. Deze onbalans—waarbij 90% van de werknemers AI-tools wil gebruiken, maar slechts 30% vertrouwen heeft in hun leiderschap om de transformatie te leiden—maakt het vastleggen van waarde moeilijk. Zelfs als alle AI-innovatie vandaag zou stoppen, zouden we nog jaren nodig hebben om de menselijke kant bij te benen. Dit is de reden waarom AI zo onbeheersbaar aanvoelt.

Om deze uitdaging te navigeren, introduceerden de analisten het Gartner Positioning System (GPS): een raamwerk om elk AI-gebruiksscenario te plaatsen en te bepalen of de focus moet liggen op vinden, vastleggen of behouden van AI-waarde, om uiteindelijk de bedrijfsbeperkingen te overstijgen.

De waarheid over AI-gereedheid: nauwkeurigheid en agenten

De keynote dwong CIO's om de volwassenheid van AI-technologie kritisch te beoordelen. Functies als zoeken, gegevensverzameling, contentgeneratie en samenvatting werden als 'klaar' bestempeld. Twee gebieden vereisen echter grote zorg: AI-nauwkeurigheid en AI-agents.

1. De nauwkeurigheidsval: Het 'Accuracy Survival Kit'

Generatieve AI (GenAI) heeft een foutmarge tot 25%, afhankelijk van het gebruik. Voor kritieke sectoren zoals de Europese Centrale Bank, waar bijna 100% nauwkeurigheid vereist is, is dit onhoudbaar. Het blijkt dat 84% van de CIO's geen formeel proces heeft om AI-nauwkeurigheid te volgen. De topbenadering is momenteel nog menselijke controle, maar dit "human-in-the-loop" model stort in. AI maakt fouten sneller dan mensen ze kunnen vangen.

De oplossing is 'Bring Your Own Accuracy' met een Accuracy Survival Kit:

Formele metrics: IT-gestuurde metrics die AI-output testen tegen een vastgestelde norm.

Two-factor error checking: Eén AI-model een ander AI-model laten controleren.

Good enough ratio: Een maatstaf voor wanneer de AI-nauwkeurigheid net goed genoeg is voor een initiatief. Analisten wezen erop dat we AI vaak aan hogere standaarden houden dan onszelf.

2. De misvatting over conversational agents

AI-agents bevinden zich op de top van de Hype Cycle, met 15% van de EMEA CIO's die al agents hebben geadopteerd en 45% die dit binnen 12 maanden van plan zijn. Echter, 87% is gericht op conversationele agents.

Dit is een gemiste kans. Zoals Rob O'Donohue het stelde, het is alsof je de klantenservice belt en de agent alleen maar dezelfde drie zinnen herhaalt. Conversationele agents zijn niet klaar voor besluitvorming en redenering. Bedrijven hebben autonome multi-agent systemen nodig, zoals detailhandelaren die agents willen die continu aankopen volgen, onderhandelen over voorwaarden met leveranciers en de beste aanbiedingen voor het bedrijf bepalen (multiplex B2B-onderhandeling). De les: vraag om redenering en autonome besluitvorming, niet alleen om gesprekken.

3. De overgangshypotheek: de verborgen kosten van AI

AI-implementatie kost gemiddeld 1,63 miljoen euro per bedrijf. Maar dit is slechts de rekening van Dag Één. Waar eerdere technologie-introducties eenmalige overgangskosten hadden, is AI meer een "overgangshypotheek" die blijft doorlopen.

Dit komt doordat het werk met AI voortdurend van context verandert (een model voor e-mailsamenvatting voor de lunch, een ander voor data-analyse erna). Dit leidt tot hoge, extra kosten:

Training en lezen: Voor elke 100 dagen implementatie, voegt AI 25 extra dagen toe voor personeelstraining.

Verandermanagement: De kosten kunnen oplopen tot 200% meer inspanning.

10 extra kosten: Voor elke gekochte AI-tool zijn er 10 onvoorziene extra kosten (zoals het beheren van agent-toegang of het verwerven van nieuwe datasets).

CIO's moeten deze tien extra kosten anticiperen en proactief beslissen welke ze zullen financieren, om te voorkomen dat ze onbedoeld de eigenaar worden van een negatieve ROI businesscase.

Foto: Gartner analist Rob O’Donohue

De opkomst van digitale natiestaten en AI-soevereiniteit

Bij het kiezen van een AI-leverancier trouw je niet alleen met een partner, je trouwt met een heel ecosysteem. De grootste leveranciers lijken op Digitale Natiestaten—entiteiten die land (infrastructuur), macht (modellen), water (data), talent en kapitaal controleren. Deze hyperscalers geven per kwartaal meer uit aan AI-infrastructuur dan het jaarlijkse BBP van 47% van de landen in de wereld.

De keuze van een leverancier is een soevereiniteitsbeslissing. Met AI gaat soevereiniteit verder dan alleen data; het moet ook het model en de resultaten ervan beschermen. Gartner voorspelt dat tegen 2027 35% van de landen vastzit aan een regionspecifiek AI-platform, wat het risico van afhankelijkheid van wereldwijde techgiganten benadrukt.

De aanbeveling is om tokenisatie te gebruiken—het vervangen van echte data door codes—om de gegevens te anonimiseren, zodat deze de nationale grenzen niet verlaten, zelfs niet binnen een model. Echte soevereiniteit vereist het inbouwen van vertrouwen, controle en veerkracht in elke laag van de AI-strategie.

Menselijke gereedheid: de uitdaging van 'job chaos' en vaardigheidsatrofie

Nadat de "mist" van AI-gereedheid is verdreven, moet de aandacht verschuiven naar de menselijke obstakels die het vastleggen en behouden van waarde vertragen. 71% van de CIO's zegt dat hun mensen niet klaar zijn voor AI. Dit wordt aangewakkerd door een giftige mix van een steile leercurve en de oerangst om vervangen te worden.

• Job chaos, Geen job loss: Hoewel 60% van de CFO's verwacht personeel te kunnen inkrimpen dankzij AI, is de realiteit subtieler. Slechts 1% van het baanverlies is direct te wijten aan AI. De transformatie gaat over het verschuiven van rollen, vaardigheden en dagelijkse taken – het is 'job chaos', en het is de taak van de CIO om deze chaos te bezweren.
• Talent remix vs. value weaving: Het kopiëren van de strategieën van Big Tech om duizenden banen te schrappen en tegelijkertijd nieuwe AI-rollen aan te nemen (Talent Remix) is niet geschikt voor de meeste bedrijven. In plaats daarvan moeten ze zich richten op Value Weaving—het gebruiken van AI om achterstanden weg te werken, fraude te verminderen of inkomsten te laten groeien via menselijke empathie. De casus van Sanlof, een financiële onderneming die AI gebruikt om klanten naar schuldvermindering te leiden in plaats van nieuwe leningen, toont aan dat de echte waarde in verminderde wanbetaling en gezondere klanten ligt, niet in personeelsreductie.
• Vaardigheidsatrofie bestrijden: De meest kritieke bedreiging voor de menselijke gereedheid is vaardigheidsatrofie—het snelle verlies van vaardigheden door overmatige afhankelijkheid van AI-tools. Essentiële vaardigheden zoals coderen, kritisch denken en beveiliging lopen gevaar. CIO's moeten periodieke beoordelingen en tests instellen om deze erosie te bewaken.
• Context engineering: AI-vaardigheden gaan over het de mens beter maken. Een cruciale nieuwe vaardigheid is Context Engineering: het geven van een AI een referentiekader dat losstaat van de prompt, om betere antwoorden te bouwen.
• De opkomst van de 'Swiss Army Knife Worker': Dit zijn werknemers die een probleem zien, een AI-tool pakken en het oplossen, als een AI-enabled MacGyver. Een modern AI-alfabetiseringsprogramma, met hands-on, ervaringsgericht leren (zoals GenAI-simulatoren), is nodig om deze werknemers te creëren. Eén bedrijf zag een 71% daling in het falen van certificering na dergelijke training.

Het overstijgen van beperkingen: de schokgolven van autonome zaken

Wanneer AI- en menselijke gereedheid beide hoog zijn, kunnen organisaties hun beperkingen overstijgen en schokgolven veroorzaken.

Verschuivende aansprakelijkheid: In een wereld waar ouders hun kinderen alleen naar school sturen in Waymo robotaxi's, verandert het concept van verantwoordelijkheid. Gartner voorspelt dat het aantal dodelijke slachtoffers als gevolg van AI-rechtszaken tegen eind 2026 wereldwijd de 2.000 zal overschrijden. CIO's moeten sterke risicobeheersing en nieuwe regelgevende kaders opbouwen.

GenAI als 'commodity': De effectiefste prijs voor een GenAI-tool zou uiteindelijk €0 kunnen zijn. GenAI is een ongedifferentieerde, algemene capaciteit, net als Wi-Fi—mensen merken het alleen als het er niet is. Leveranciers moeten zich richten op het oplossen van 'wicked problems' (zoals chronische ziekten genezen of financiële criminaliteit elimineren) met hun AI-oplossingen, omdat daar de echte betaling voor komt.

De autonome onderneming: De geleidelijke toevoeging van machine-autonomie aan de randen van de organisatie drijft ons naar Autonomous Business. Met platforms zoals Gemini Enterprise van Google kunnen snel agentic task forces worden gecreëerd. Tegen 2030 verwacht de CIO dat 75% van het IT-werk zal worden gedaan door mensen aangevuld met AI, en 25% door AI alleen.

Paradox

Dit leidt tot de Extra Capaciteit Paradox: als de IT-organisatie haar nieuwe AI-capaciteit niet gebruikt om waardevolle, gewaagde initiatieven te lanceren die verder gaan dan traditionele IT, lopen haar mensen het risico als redundant te worden beschouwd.

De Golden Path is geen sprint, maar een strategische mars. Het gaat niet om wat je weet, maar om wat je doet met wat je weet. De taak van de CIO is om de chaos te bezweren, het evenwicht te herstellen en de organisatie te transformeren tot een agent van verandering.

Door: Witold Kepinski